فهرست:

چكيده

معماري بناهاي دورة اسلامي

سير تحول پلانها در معماري معاصر

هنر اسلامي در تمام جنبه هاي خود ، مبتني بر حكمت اسلامي است و اين يعني درك اين حقيقت كه هر اثر هنري بايد طبق قوانيني آشكار ، ساخته و پرداخته شود و اينكه اين حقايق ، كتمان نشود و در حجاب مستور نماند. بنابراين اصل توحيد كه پايه نظرگاه اسلامي است با تكيه براين اصل ، در پي وحدت بخشيدن بر پيكر عناصر گوناگون هنري است . در معماري مساجد نيز تجلي كرده و روح وحدت را در معماري مساجد سراسر جهان اسلام به منصه ظهور مي رساند.

معماري بناهاي دورة اسلامي

هنر اسلامي را بايد از زواياي مختلف مورد مطالعه قرار داد . در اسلام ، هنر و ايمان ، پيوندي نا گسستني دارند . اسلام ، نخستين دين آسماني است كه نظر انسان را به گستره زيبايي و زينت در آفريده ها جلب مي كند و به او مي نماياند كه پديده ها داراي دو جنبه هستند . يكي ، جنبه سود بخشي و ديگري، جنبه زيبايي . بعبارت ديگر ، جنبه ايكه زندگي را براي انسان ، سهل و آسان مي نمايد و جنبه ايكه غذاي روح و روان آدمي را مهيا مي كند. هنر اسلامي به يك معنا ، هنري است تجريدي و عرفاني و جوهر آن در قرينه سازي متجلي مي گردد . تمامي نظم تجريدي اين معماري قدسي ، باز تابي است از محتواي عارفانه اي كه بر پايه ايدئولوژي اسلامي بنا شده است . در هنرهاي تزئيني اسلام ، رعايت اصل « پرهيز از بيهودگي » وجود دارد يعني اينكه در هنر اسلامي نه تنها از مسائل منفي خودداري مي شود بلكه از امور بيهوده و عبث نيز پرهيز مي شود . بعبارت ديگر ، در هنر اسلامي آنچه كه ضروري و بايسته است به شكلي زيبا و دلپسندارائه مي گردد . يعني در هنر اسلامي هم به جنبه كاربردي و هم به جنبه تزئيني يك پديده و اثر هنري توجه مي شود . جنبه كاربردي، بدين لحاظ كه آثار هنري ، عبث و بيهوده نباشند و جنبه تزييني هم بدين جهت كه به حس جمال طلبي و زيبايي خواهي انسان ، پاسخ مثبت داده شود . در واقع مسجد ، مجموعه ايست كه از هنرهاي گوناگون كه بر روي هم فضا و مكان مقدسي را پديد مي آورند . فضا و مكاني كه براي ايجاد رابطه ميان خداوند و خلق متناسب باشد . فضا و مكاني كه در عين شكوه و جلال ، آراستگي و تزئين آن ، ذهن انسان را به جاي توجه به خداوند به خود مشغول ندارد و از آنجائيكه مسجد ، پايگاه اجتماعي مسلمانان بشمار مي رود به تزئين آن توجه خاصي شده است .بنابراين مي توان گفت اولين جايگاه تجلي هنر اسلامي، مسجد بوده است . ساختمان مسجد، طوري است كه راز و نياز انسان را با معبود ،آسان مي كند . تناوب بيكران قوسها و ستونها ، فضاي پيوسته را چنان به تكه هاي همسان، بخش مي كند كه وصول به حالت معنوي را آسان مي سازد . گذشته از اين ، آرايش دروني بنا نيز در بوجود آوردن اين حالت روحاني ، سخت موثر مي نمايد . در تزئين و آرايش بناهاي اسلامي اين خصيصه هست كه بيننده را به جنب و جوش وانمي دارد و بر عكس در ذهن وي ، زمينه اي براي كشف شهود و درون بيني مهيا مي كند . تزئينات بناهاي اسلامي، نظير گنبد ، محراب ، رواقها ، مناره و ... كليّت و تماميّت ذاتي به آن مي بخشد . كتيبه هاي منقش بر روي ديوار مساجد ، انسان را نه تنها به ياد معناي كلمات آن مي اندازد بلكه او را متوجه وزن اشكال و صور روحاني آن مي كند . آنچه كه از نظر هنرمند مسلمان جلوه مي كند اينست كه سطح خارجي و داخلي بناي مسجد ، تماماً پوشيده باشند . اين پوشش، كه عاليترين جلوه هاي آن صنعت كاشيكاري و گچبري است داراي طرحي يكنواخت و بدون تضاد است يعني همه جا مجموعه كار و آهنگ ملايم رنگها و طرحها مورد نظر است نه يك موضوع خاص . 

ويژگي نقوش اسليمي ، تحرّك ، پيچ و تاب ، رشد و نمو آن است . بي ترديد چنين تركيبات بديعي، جاذبه مساجد را در طول تاريخ تمدن اسلامي براي مسلمانان افزايش داده و حتي هنرمندان غربي را دچار حيرت و شگفتي نموده است . در معماري اسلامي ، عناصري همچون ، شكل ، تقارن ، جهت مندي بنا ، رنگ ، خط ، توجه به نوع مصالح ، محراب ، گنبد ، مناره و... باعث تجليب انسانها به اين مكان مقدس شده است . بررسي معماري مساجد ،بدون در نظر گرفتن تزئينات آن در هر شكلي و با هر موادي كامل نيست . اهداف چنين تزئيناتي بيان واقعيات غير ملموس است . نقوش اسليمي ، نقوش هندسي و كتيبه ها هر سه منحصر به معماري اسلامي است و در واقع جايگزين شمايل ، مجسمه و نقاشي در كليساها شده است . در تمام سرزمينهايي كه اسلام بدانجا قدم نهاد شكل منحصر به فرد نقوش اسلامي را در آنجا آفريد . معماران ايراني ،تحت تاثير باورهاي اسلامي ، در خلق آثار بديع، نظير كتيبه هاي متضمن نامهاي جلاله خداوند و رسول گرامي اسلام (ص) و آيات نوراني قران در انواع صور زيبا بر روي آجر پخته و كاشي لعابدار تلاش نموده اند