مهاجرت یکی از مهمترین مسایل در ادوار پیش از تاریخ بوده است. بسیاری از آثاری که در محوطه های پیش از تاریخ یافت می شود مانند مهر و سفالهای گوناگون مشترک در بسیاری از نقاط گویای این مسأله است که مردمان آن زمان برای پیشرفت خود نیازمند به ارتباط بوده اند که این ارتباط از طرق مختلف از جمله مهاجرت انجام می گرفته است. با نگاهی اجمالی در دوره های پیش از تاریخ می توان دریافت که انسان از زمانی که در دشت اسکان یافت و به یکجا نشینی خو گرفت در فکر محکم کردن جایگاه خود و نیز جستجو برای محلی که بتواند در آنجا زندگی راحت تری را داشته باشد بوده. متروک شدن ناگهانی یک محل و در مقابل پیشرفت یک منطقه دیگر در همان برهه زمانی و بسیاری از مسایل دیگر می تواند توجیهی بر این نظر باشد. اما با همه این موضوعات هر نظری که ارایه می شود باید در کنار آن استدلال منطقی برای اثبات آن نیز به کار گرفته شود تا از نظریه های یک طرفه که هیچ گونه معرفت شناسی در آن بکار برده نشده و باعث اغراق در نظریه ها می شود دوری شود.
عصر آهن در ایران براستی یکی از مهم ترین دوره ها از دوره بندی های پیش از تاریخ ایران است، برای مثال می توان گفت که این عصر(آهن1و2و3)، آخرین پله ترقی برای رسیدن به اولین نظام واحد شاهنشاهی در ایران است و همچنین اینکه این عصربه عقیده بسیاری از پژوهشگران نظیر گوردون چایلد و گیرشمن و کایلر یانگ دوره ای است که اقوام مهاجر و یا مهاجم به فلات ایران بصورت گسترده ای وارد شدند و در کل مسبب دگرگونی های فرهنگی این عصر را به نوآوری، مهاجرت و انتشار نوآوریها از راه مهاجرت این اقوام ربط داده اند. عصر آهن در ایران از حدود نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد آغاز می شود و بطور کلی سفال خاکستری و بوجود آمدن قبرستان از ویژگی های خاص آن است.(وضعیت فرهنگی عصر آهن بطور دقیق تر در بخش های بعدی این مجموعه درج شده است)
برای بازسازی ساختارهای اجتماعی و تغییرهایی که در روند شکل گیری طبیعی اجتماعات مختلف بوجود می آید بهترین روش به عقیده بسیاری از باستانشناسان از جمله کن.آر.دارک ، بررسی گورستانها و به کارگیری داده های حاصل از تدفینهای باستانی است. بررسی موشکافانه بر روی گورها می تواند به باستان شناسان اطلاعات جامعی را بدهد به عنوان مثال می شود اعتقادات گورخفتگان را با بررسی نحوه تدفین،اشیای داخل آنها و محل قرارگیری آنها تا حدی بازسازی کرد و یا اینکه با کمک انسان شناسان به بومی بودن یا نبودن فرد متوفی پی برد.
با پایگیری باستان شناسی نو و ایحاد تفکرات جدید در این زمینه و پیدایش الگو هایی نظیر معرفت شناسی، باستان شناسی روند محور و... بسیاری از نظریات باستان شناسان سنتی مورد تجدید نظر قرار گرفت و به موجبات آن نظریه های جدید تری ارایه داده شد ...