پيش سخن
تاريخ در واقع ، علم كشف رويدادهاي به وقوع پيوسته در جامعه هاي
گوناگون وشناخت نهادهاي متفاوت وساخت يا ساختواره هاي اجتماعي است .
رويدادهاي گذشته حيات انساني به لحاظ موضوعي ، اجتماعي و فرهنگي واقتصادي
وسياسي هستند ، به لحاظ زماني ، هر واقعيت تاريخي متعلق به دوره اي مشخص و
شرايط منبعث از آن است . افزون بر اين ها ، هر جامعه اي داراي ويژگي هايي
است كه ازدگرگوني هاي دروني ودادوستدها وتعامل وگفت وگوهاي بروني ،نشأت
گرفته است . از اين رو ، جامعه ها ، جماعت ها ، فرهنگ ها، پاره فرهنگ ها و
تمدن هاي متعدد به وجودآمده و هيچ گاه،هيچ يك از آنها كاملاً منزوي و جدا
از هم نبوده اند .
تاريخ ايران را مي توان ، به لحاظ مكاني ، سرگذشت
مردمي دانست كه در سرزميني گسترده – كه بعدها «ايران زمين » ناميده شد و
پشته يا فلات يا نجد ايران (به مساحت 000/600/2 كيلومتر مربع ) بخشي از آن
به شمار مي رفته است – زندگي خود را آغاز كرده اند .
ايران زمين يا
سكونتگاه ايرانيان از شرق ، تا رودسند و كوه هاي پامير و كرانه هاي سير
دريا ؛ ازغرب، تاجلگه هاي ميان رودان (= بين النهرين ) و آسياي صغير ؛ از
شمال ، تادرياي خوارزم وبلندي هاي قفقاز و رود كورا؛ و ازجنوب ، تا آن سوي
خليج فارس و درياي عمان ، ادامه داشته است .از اين سرزيمن وسيع ، اكنون ،
تنها 000/648/1 كيلومتر مربع باقي مانده كه مساحت كشور ايران است .
اين
سرزمين طي قرون واعصار ، دگرگوني هاي طبيعي وجغرافيايي بسياري يافته است .
امابه لحاظ زماني ، از ديرباز ، تاريخ ايران به هفت دوره تقسيم شده است كه
در هر دوره سلسله هايي بربخش هايي از آن فرمانروايي كرده اند . اين هفت
دوره عبارت است از :1)دوره پيشاز تاريخ ، از آغاز زندگي انسان در اين
سرزمين پهناور تا تشكيل منسجم ترين پادشاهي ايران (=مادها)؛ 2)دوره باستان ،
از پادشاهي مادها تا چيرگي اعراب بر ايران و پذيرش اسلام در ميان ايرانيان
(عصر مادها و هخامنشيان ، سلطه اسكندر و سلوكيان ، عصر اشكانيان (=پارت
ها)، عصر ساسانيان )؛ 3) دوره اسلامي ، از فتح ايران تا پايان خلافت
عباسيان در بغداد (دوره خلفاي راشدين وبني اميه ونهضت هاوحكومت هاي ايراني و
اميران منطقه اي وسلطنت تركان غزنوي وسلجوقي و خوارزمشاهي ؛ 4) تاريخ
ميانه ، از حمله مغول تا استقرار سلسله صفوي (ايلخانان و حكومت هاي منطقه
اي ملوك الطوايف ، تيموريان ، آق قويونلو و قراقويونلو ) ؛ 5) تاريخ جديد ،
از آغاز عصر صفويان تا حمله افغان ها و نيز دوره افشاريه و زنديه ؛ 6)
تاريخ معاصر ، از تشكيل سلسله قاجاريه تا انقلاب مشروطيت و نيز كودتاي 1299
ش و مقدمات تشكيل سلطنت پهلوي ؛ و 7) تاريخ كنوني ايران ، از وقوع كودتاي
سياه وتمهيدات براي سلطنت جديد و دوره پادشاهي سردار سپه ومحمدرضا شاه تا
وقوع انقلاب اسلامي ملت ايران .