مقدمه
پژوهش حاضر کوششی است برای تشریح وضعیت جامعه شیعه ،این گزارش
مبتنی است بر یک رشته منابع جور و اجور; اعم از منابع درجه اول و دوم، از
آثار عربی قرون میانه تا نوشتههای سیاحان اروپایی و آثار مخالفان فعلی دولت
سعودی. همچنین از نوشتههای تاریخیِ سالشمارانه از قدیم تاکنون و گزارشهایی
که ایرانیها و لبنانیهای شیعه و دیگر زائران مدینه نگاشتهاند. البته تصویر
به دست آمده، از بسیاری جهات مبهم است، بویژه از آن روی که مؤلفِ نوشته
حاضر نتوانسته (و شاید هرگز نتواند) یک پژوهش جدی انجام دهد.
نام علويان
يا پيروتن علي‌بن ابي‌طالب(ع) همواره نام نصيريه را به ذهن متبادر ميسازد،
اينك بايد ديد (نصيريه) چه كساني بودند و نام علويان چگونه به وجود آمد.
در ميان بزرگان شيعه و در زمين امام حسن عسكري(ع) و در قرن سوم هجري شخصي
به نام محمدبن نصير نميري مي‌زيست، وي تغييراتي در مذهب اماميه پديد آورد و
مدعي بابيت آن حضرت شد و جماعتي را پيرو خود ساخت، ياران او در تاريخ به
نصيريه معروف گشتند و از غلاه شيعه به شمار رفتند.
محمدبن نصير در كتب رجال شيعه
محمدبن نصير نميري را شيخ طوسي در رجال خود از ياران امام محمد تقي و در
كتاب غيبت وي را از ياران ابومحمد حسن عسكري شمرده است، و چون امام عسكري
درگذشت دعوي بابيت و مقام محمدبن عثمان را كه از نواب اربعه و از اصحاب
امام زمان بود، كرد و ابوجعفر محمدبن عثمان را لعنت نمود و از وي تبري جست.
علامه حلي در قسمت دوم از رجال خود گويد: كه محمدبن نصير از بزرگان بصره
بود و مردي دانشمند بشمار ميرفت و در حديث و روايت او را ضعيف شمرده است.
كشي نيز در جال خود همين مطلب را آورده است.
نصيريه پندارند كه خداي
تعالي بعضي اوقات در جسد علي حلول ميكرد و گويند آن زمان كه حضرت علي در
بسيار سنگين خيبر را از جاي بركند به قدرت رباني بود و زماني كه خداوند در
او حلول كرده بود، شهرستاني نيز در كتاب الملل و النحل، محمدبن نصير را
قائل به حلول خداوند در پيامبر و علي و ديگر اشخاص دانسته است، ابن حزم
اندلسي در كتاب الفصل خود مي‌نويسد در زمان ما شيعيان نصيري در اردن و شام و
شهر طبريه فراوانند.
وجه تسميه نصيريه از نظر علويان
علويان در وجه تسميه خود به نصيريه گويند: به هنگام فتح حمص و
بعلبك به دست لشكريان ايلام ابوعبيده جراح براي پيشرفت لشكر خود درخواست
كمك كرد و خالدبن وليد از عراق و عمرو پس عاص از مصر و جماعتي از شيعيان
علي كه در بيعت غديرخم حضور داشتند و بيش از چهارصد و پنجاه تن مي‌شدند
بياري ابوعبيده شتافتند، و موجب پيشرفت كار او شدند و سپس در نواحي
كوهستاني شام مسكن گزيدند. اين نيروي كمكي كوچك را «نصيره» تصغير «نصره» به
معني پيروزي خواندند و از آن پس اين نام بر علويان جبال لبنان و سوريه
اطلاق گرديد.