. مقدمه
یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی تمدن ایران، حکومت صفویه (1501
تا 1736 م) است. از طرفی - به عقیده‌ی بسیاری - صفویه، اولین حکومت ملی در
ایران پس از انقراض ساسانیان است و از طرف دیگر در این زمان تشیع - که
همچنان مذهب غالب در ایران است - مذهب رسمی ایران شد. تشیع که تا قبل از
این یک مذهب انحرافی و رافضی معرفی می‌شد و به علاوه نهاد رسمی دولتی
پشتیبانی نداشت، با به قدرت رسیدن شاه اسماعیل به عنوان مذهب رسمی ایران
اعلام شد و عملاً برای اولین بار در ایران، حکومت یکپارچه‌ی شیعی تاسیس شد
(1).
در این نوشتار سعی داریم تا به اختصار پس از بیان اهم رویدادهای
تاریخی در دوران صفویه، به بررسی تعامل دین و دولت و نقش سیاسی علمای شیعی
در دوران صفویه بپردازیم. مسئله‌ی مورد مناقشه درباره‌ی صفویه که در این
نوشتار مد نظر ماست، مباحثی پیرامون مفهمو «شیعه‌ی صفوی» و انحراف در
اندیشه‌های بنیادین شیعه پس از به قدرت رسیدن است.
2. خلاصه‌ی روند تاریخی صفویه
سلسله‌ی
صفویه بدست اسماعیل فرزند شیخ حیدر صفوی با تاج گذاری او در سن 15 سالگی
تأسیس شد. وی علی‌رغم مخالفت علمای شیعه‌ی تبریز مذهب تشیع را رسمی کرد و
دستور داد در نماز جماعت خطبه‌ی شیعه علنی خوانده شود: «... مرا به این کار
واداشته‌اند و خدای عالم، با حضرات ائمه معصومین همراه من هستند و من از
هیچ کسی باک ندارم. به توفیق الله تعالی اگر از رعیت حرفی بگویند، شمشیر
می‌کشم و یک کس را زنده نمی‌گذارم...» [1]
سیاست مذهبی اسماعیل بسیار
سخت‌گیرانه بود و به علاوه پیروان او اعتقاد زیادی به وی داشتند. بسیاری
معتقدند پیروزی‌های او در جنگ‌هایش به دلیل اعتقاد مذهبی قوی سرداران سپاهش
بود. راجر سیوری معتقد است، بسیار پیش از آنکه توپ جنگی را برادران شرلی
(یک قرن پس از اسماعیل) به ایران بیاورند، ایرانیان (به عنوان مثال شیخ
حیدر) سال‌ها پیش از آن استفاده کرده بودند. لیکن به دلیل اعتقاد به
جوانمردی، در جنگ‌ها از این سلاح استفاده نکردند. همین باعث شد تا اسماعیل
در جنگ چالدران مغلوب سلطان سلیم شود. [2]
اوج شکوه و قدرت صفویه در
زمان عباس اول ملقب به «شاه عباس کبیر» است. وی در ابتدا با عثمانی قرارداد
صلح امضا کرد و پس از دفع ازبکان، تبریز و بغداد را از عثمانی پس گرفت.
[2]
از زمان شاه عباس کبیر، تربیت افراد شاهزادگان نالایق در حرم دنبال
شد، چرا که شاه از قدرت گرفتن اطرافیانش در هراس بود، تا جایی که گفته
می‌شود سلیمان اول 8 سال را مرتب در حرم گذراند و سلطان حسین مدت‌ها یک
دائم‌الخمر بود. سر انجام محمود افغان در 1722 اصفهان را اشغال و سلطان
حسین را به قتل رساند. 15، 16]