طبقه بندی نظام های سیاسی
نظام های سیاسی برحسب معیارهای مختلفی قابل
تقسیم بندی هستند. ارسطو به موضوع طبقه بندی انواع حکومت علاقۀ خاصی داشت .
در این کار وی بر دو محور تکیه می کرد: یکی معیار شمار حکام و گروه حاکمه و
دوم ویژگیهای اخلاقی نظام ها ؛ از این حیث که در خدمت منافع خصوصی حکام یا
مصالح عمومی باشند. با ترکیب این دو معیار سه نوع رژیم به دست می آید:
حکومت های تک نفره خوب یا بد ؛ یعنی مونارشی و جباریت ؛ حکومتهای چند نفره
خوب یا بد ، یعنی اریستوکراسی و الیگارشی و حکومت های خوب یا بدی که دردست
شمار کثیری از مردم باشد ، یعنی پولیتئی و دموکراسی .
همچنین به نظر
ارسطو نظام های سیاسی یا قوانین اساسی به حسب روش سازماندهی به سه عنصر
حکومت قابل طبقه بندی بودند. سه عنصر حکومت عبارتنداز : عنصر تصمیم گیری در
سیاست داخلی و خارجی ، عنصر اداری یعنی کل مناصب اجرایی حکومت و عنصر
قضایی . عنصر اول وسوم معمولاً در اختیار حکام اصلی مثلاً پادشاه یاگروه
حاکمه در الیگارشی هاست . اماعنصر دوم ممکن است مبتنی بر انتقال موروثی
مناصب ، انتخابی بودن آنها و یا قرعه کشی باشد. انتخابات بویژه در
اریستوکراسیها معمول بود که بیش از رژیم های دیگر بر فضائل مدنی و سیاسی
استوار بودند . روش قرعه کشی نیز در دموکراسیها معمول بود.
درقرون جدید
علاوه بر معیار عددی ، ملاک تفکیک و رابطۀ قوای حکومتی با یکدیگر در تقسیم
بندی رژیم ها مورد توجه قرار گرفت . شارل لویی منتسکیو (1755ـ1689) نظریه
پرداز فرانسوی در کتاب معروف خود روح القوانین استدلال کرد که طبقه بندی
قدیمی رژیم های سیاسی به مونارشی ، اریستوکراسی و دموکراسی رسا نیست ، بلکه
باید رژیم ها را به مونارشی ، استبداد و جمهوری ( چه دموکراسی و چه
اریستوکراسی) طبقه بندی کرد . اساس این طبقه بندی را اصول هریک از آن نظام
ها تشکیل می دهند که عبارتند از : افتخارجویی ( مبنای مونارشی ) ، ترس (
اساس استبداد) و فضیلت مدنی ( اساس جمهوری) . همچنین به نظر منتسکیو
حکومتهای معقول و معتدل آنهایی هستند که میان سه قوۀ مجریه ، مقننه وقضائیه
، تفکیک و توازن ایجاد کنند. هریک از قوا باید به وسیلۀ نهادهای جداگانه
ای اجرا شود و نمایندۀ شأن اجتماعی خاصی باشد . اشراف باید برقدرت و
اقدامات عامه مردم نظارت کنند و مردم نیز متقابلاً بر اشراف نظارت داشته
باشند. به نظر منتسکیو حکومت مطلوب ، حکومتی مرکب از عناصر سلطنتی، اشرافی و
جمهوری بود، زیرا ویژگی اصلی چنین حکومتی ، تفکیک قوا و نظارت آنها
بریکدیگر است .
درمباحث پیشنین از دو معیار برای تقسیم بندی انواع کلی
نظام های سیاسی سخن گفتیم : یکی طبقه بندی آنها بر حسب غلبۀ یکی از وجوه
اساسی دولت و دوم بر حسب نوع رابطۀ دولت با طبقات اجتماعی .با کاربرد این
معیارها ویژگیهای بیشتری دربارۀ انواع نظام های سیاسی شناخته می شود. معیار
عددی دیگر امروزه بیانگر نوع و سرشت نظام های سیاسی نیست . در همۀ دولتهای
مدرن گروههای محدودی درامر عملی حکومت کردن دخیل هستند ، لیکن شیوه به
قدرت رسیدن ، نحوۀ اعمال قدرت آنها ، پایگاهها و مبانی اقتدارشان و نوع
رابطه ای که با جامعه دارند ، بسیار متفاوتند . همچنین معیار ارسطویی رعایت
نفع و مصلحت عمومی وخصوصی دیگر از چشم اندازی صرفاً اخلاقی معنادار نیست ،
بلکه باید آن را با توجه به ملاکهای اقتصادی و اجتماعی تکمیل کرد. دو
معیار وجوه چهارگانۀ دولت و رابطۀ آن با طبقات اجتماعی ، انواع رژیم های
سیاسی را به شکل کامل تر و جامع تری باز می نمایند. چنانکه قبلاً اشاره شد،
بر حسب ملاک اول ، چهارنوع کلی نظام سیاسی ممکن است به دست آید: اقتدارطلب
، ایدئولوژیک ، رفاهی و طبقاتی . اقسام مشخص تری از رژیم های سیاسی ممکن
است در درون هریک از این انواع کلی یافت شود. برحسب ملاک دوم ، چنانکه
قبلاً دیدیم ، دولت ممکن است ابزار طبقۀ مسلط ، نمایندۀ وضعیت تعادل وتوازن
طبقاتی و یا دارای استقلال نسبی از طبقات اجتماعی باشد.
فهرست
نظام هاي سياسي 1
دمكراسي 6
دمكراسي اجتماعي 11
شبه دمكراسيها 13
اقتدار طلبي 15
توتاليتريسم 18
دولت انداموار 21
دولت محافظه كار 23
دولت ليبرال 24
دولت دموكراتيك اوليه 25
دولت رفاهي و دمكراسي اجتماعي 27
دولت نئوليبرال 28
دولت فاشيست 29
دولت كمونيستي 30
موضوعات و مفاهيم اساسي در دانش سياسي 33
دولت 34
حاكميت 36
سياست 37
حكومت 38
ملت 39
قدرت 41
قدرت دولتي و سلطه اجتماعي 46
منازعه قدرت 46
اقتدار 49
مشروعيت 50
نفوذ سياسي 52
مرزهاي دانش سياسي 53
فلسفه سياسي 54
انسانشناسي سياسي 56
روانشناسي سياسي 59
جامعه شناسي سياسي 60
اقتصاد سياسي 62
جمعيت شناسي سياسي 63
ژئوپولتيك و جغرافياي سياسي 64
زيست شناسي سياسي 66
عملكرد دمكراسي 67
مشاركت سياسي 67
گروه هاي ذي نفع و ذي نفوذ 71
احزاب سياسي 74
نظام هاي حزبي 80
نظام هاي انتخاباتي 87
انتخابات غير مستقيم 92
مبارزات انتخاباتي 94
نظارت بر انتخابات 97
معرفي و گزينش نامزدهاي انتخاباتي98
افكار عمومي 102